เหตุการณ์แผ่นดินไหวที่เกิดขึ้นในประเทศไทยเมื่อไม่กี่วันที่ผ่านมา ไม่เพียงแต่เขย่าผืนดิน แต่ยังเขย่าจิตใจของผู้คนจำนวนมาก โดยเฉพาะผู้ที่อยู่ในพื้นที่ใกล้ศูนย์กลางแผ่นดินไหวและผู้ที่อยู่ในตึกสูง ซึ่งต่างประสบกับประสบการณ์ที่ไม่เคยคาดคิด บ้านหรือห้องพักสั่นสะเทือน เสียงโครมคราม โคมไฟสั่นไหว เสาไฟฟ้าไหวโยก ในขณะบางคนยังเห็นภาพตึกถล่มไปต่อหน้า จนหลายคนคิดว่า “จะตายหรือเปล่า” ขณะเกิดเหตุ

สำหรับผู้รอดชีวิต ความกลัวกลับไม่จางหายไปพร้อมแรงสั่นสะเทือน หากแต่ฝังลึกในจิตใจกลายเป็นความหวาดระแวง หลายคนรู้สึกว่าทุกเสียงสั่นสะเทือนคือภัยคุกคาม ไม่กล้ากลับเข้าที่พัก กลางคืนไม่กล้านอน ตกใจง่าย หัวใจเต้นแรงโดยไม่ทราบสาเหตุ สิ่งเหล่านี้อาจเป็นสัญญาณของ ภาวะเครียดภายหลังเหตุการณ์สะเทือนขวัญ (Post-traumatic stress disorder; PTSD) ที่ยังคงเป็นเรื่องที่เข้าใจน้อยในสังคมไทย วันนี้เราจะพาไปรู้จักกับภาวะนี้กันให้มากขึ้นค่ะ

ลักษณะสำคัญของ PTSD

จากเกณฑ์ของ American Psychiatric Association (2022)1 ผู้ที่มีภาวะ PTSD มักแสดงอาการหลักๆ ดังนี้

1. การย้อนคิดซ้ำ (Intrusion): เช่น ความฝันร้าย ภาพเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นย้อนกลับมาโดยไม่ตั้งใจ หรือรู้สึกเหมือนกลับไปอยู่ในเหตุการณ์
2. การหลีกเลี่ยง (Avoidance): หลีกเลี่ยงสถานที่ บุคคล หรือกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์นั้น
3. การเปลี่ยนแปลงด้านความคิดและอารมณ์ (Negative changes in cognition and mood): มีอารมณ์ซึมเศร้า ขาดความสนใจในสิ่งที่เคยชอบ รู้สึกผิดหรือโทษตนเอง
4. ภาวะตื่นตัวสูง (Hyperarousal): สะดุ้งง่าย หวาดระแวง หรือมีปัญหาในการนอนหลับ

อาการเหล่านี้ต้องดำเนินต่อเนื่องเกินหนึ่งเดือน และส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันเพื่อให้ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็น PTSD

ที่มา https://freepik.com (Premium License)

การรักษาและฟื้นฟู

1. การบำบัดทางจิตวิทยา (Psychotherapy): การบำบัดพฤติกรรมทางปัญญา (Cognitive Behavioral Therapy - CBT) เป็นหนึ่งในแนวทางที่ได้รับการยอมรับมากที่สุดในการรักษา PTSD โดยเน้นให้ผู้ป่วยเรียนรู้วิธีเปลี่ยนแปลงความคิดและพฤติกรรมที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์กระทบจิตใจ¹
2. การใช้ยา (Medication): ยาต้านซึมเศร้าในกลุ่ม Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRIs) เช่น sertraline และ paroxetine ได้รับการรับรองจากองค์การอาหารและยาว่าใช้ในการรักษา PTSD ได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยช่วยลดอาการวิตกกังวล ซึมเศร้า และอาการตื่นตัวสูง ทั้งนี้การใช้ยาควรอยู่ภายใต้การดูแลของจิตแพทย์อย่างใกล้ชิด เพราะอาการตอบสนองต่อยาอาจแตกต่างกันในแต่ละบุคคล¹
3. การสนับสนุนจากครอบครัวและสังคม (Social Support): ผู้ป่วย PTSD ที่ได้รับการสนับสนุนทางอารมณ์จากครอบครัว เพื่อน หรือกลุ่มช่วยเหลือ มักมีแนวโน้มฟื้นตัวได้ดีขึ้น เนื่องจากความรู้สึกว่าตนเองไม่ได้ต่อสู้อย่างโดดเดี่ยว ช่วยลดความเครียดทางอารมณ์และฟื้นฟูความมั่นคงภายในจิตใจ²
4. การดูแลตนเองและการฟื้นฟูอย่างต่อเนื่อง (Self-care and Recovery): การนอนหลับให้เพียงพอ การออกกำลังกายสม่ำเสมอ และการฝึกเทคนิคการผ่อนคลาย เช่น การฝึกสติ หรือ โยคะ ช่วยลดอาการตื่นตัวสูงและส่งเสริมสุขภาวะจิตใจในระยะยาว การดูแลสุขภาพกายอย่างต่อเนื่องถือเป็นส่วนหนึ่งของการบำบัดที่ส่งเสริมการฟื้นฟูโดยรวม³

ที่มา https://freepik.com (Premium License)

“ภัยพิบัติทางธรรมชาติ” ไม่ควรถูกมองว่าเป็นเพียงเหตุการณ์ชั่วคราวที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งปลูกสร้างหรือทรัพย์สินทางกายภาพเท่านั้น แต่ควรตระหนักว่า ภัยพิบัติเหล่านี้สามารถทิ้ง ‘บาดแผลทางใจ’ ที่ฝังลึกและยาวนานในผู้ที่เผชิญเหตุการณ์ได้ แม้ภาพของตึกถล่ม หรือบ้านเรือนพังพินาศจะเป็นสิ่งที่ปรากฏชัดเจนหลังภัยพิบัติ แต่สิ่งที่ไม่อาจมองเห็นได้ด้วยตาเปล่าคือ ‘สภาวะทางจิตใจ’ ที่อ่อนไหว บอบบาง และยากต่อการเยียวยา เช่น ภาวะเครียดหลังเหตุการณ์สะเทือนขวัญ (PTSD) ซึ่งงานวิจัยจำนวนมากทั้งในและต่างประเทศพบว่า เป็นผลกระทบที่พบได้ในผู้ประสบภัยจากเหตุการณ์แผ่นดินไหวโดยตรง⁴ การเตรียมความพร้อมของสังคมไทยจึงควรครอบคลุมทั้ง “ด้านกายภาพ” เช่น ระบบเตือนภัยล่วงหน้า มาตรฐานสิ่งปลูกสร้าง และ “ด้านจิตใจ” ได้แก่ การประเมินภาวะความเครียด การส่งเสริมสุขภาพจิต การให้ความรู้เกี่ยวกับ PTSD รวมถึงการฟื้นฟูเชิงจิตสังคม (psychosocial support) ซึ่งเป็นองค์ประกอบสำคัญของการฟื้นตัวจากภัยพิบัติ⁵

อ้างอิง

1. American Psychiatric Association. (2022). What is Posttraumatic Stress Disorder (PTSD)? สืบค้นจาก https://www.psychiatry.org/patients-families/ptsd/what-is-ptsd สืบค้นเมื่อ 2 เมษายน 2568
2. Brewin, C. R., Andrews, B., & Valentine, J. D. (2000). Meta-analysis of risk factors for posttraumatic stress disorder in trauma-exposed adults. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 68(5), 748–766.
3. Polusny, M. A., Erbes, C. R., Thuras, P., et al. (2015). Mindfulness-based stress reduction for posttraumatic stress disorder among veterans. JAMA, 314(5), 456–465.
4. Neria, Y., Nandi, A., & Galea, S. (2008). Post-traumatic stress disorder following disasters: a systematic review. Psychological Medicine, 38(4), 467–480.
5. World Health Organization. (2013). Building back better: Sustainable mental health care after emergencies. Geneva: WHO.