การพนัน หมายถึง การเล่นเอาเงินหรือสิ่งอื่นโดยอาศัยความฉลาด ความชำนาญ เล่ห์เหลี่ยม ไหวพริบและฝีมือ รวมทั้งโชคด้วย (พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542)

การพนันเริ่มเล่นกันตั้งแต่สมัยดึกดำบรรพ์ โดยเมื่อ 3,000 ปีก่อนคริสตกาล ก็ได้มีการเล่นลูกเต๋ากันแล้วในเมโสโปเตเมีย และเมื่อ 1,000 ปีก่อนคริสตกาล ในประเทศจีนก็มีบ่อนการพนันการต่อสู้ระหว่างสัตว์ เช่น การชนไก่ การชนเป็ด การชนห่าน การชนนกกระทา การชนปลา และการชนจิ้งหรีด เป็นต้น กระจายอยู่อย่างแพร่หลายการเล่นไพ่ก็เริ่มต้นจากประเทศจีน ตั้งแต่สมัยราชวงศ์ถัง (พ.ศ. 1161-1450) โดยตัวไพ่ทำจากงาช้างและกระดูกสัตว์ต่อมาเมื่อจีนคิดประดิษฐ์กระดาษได้ในคริสตวรรษที่ 12 จึงได้ใช้กระดาษเป็นตัวไพ่ แต่ชุดไพ่ที่ใช้เล่นกันในปัจจุบันนั้น คนฝรั่งเศสเป็นผู้ออกแบบ ไพ่หนึ่งสำรับแบ่งออกเป็น 4 ชุดๆ ละ 13 ใบ รวมไพ่ทั้งหมด 52 ใบ ไพ่แต่ละชุดใช้แทนชนชั้นในสังคมฝรั่งเศสสมัยนั้นคือ โพธิ์ดำแทนพระราชวงศ์ โพธิ์แดงแทนคณะบาทหลวงดอกจิกแทนเกษตรกร และข้าวหลามตัดแทนพ่อค้า 

การพนันมีหลายชนิดและประเภท ได้แก่ หวยหรือสลากกินแบ่ง บิงโก คาสิโนเกมส์ (การพนันที่เล่นในบ่อนคาสิโน เช่น รูเล็ตต์ สล็อตแมชชีน บาคาร่า โป๊กเกอร์ และปาจิงโกะ เป็นต้น) และการพนันผลการแข่งขันกีฬา เช่น ฟุตบอลอเมริกันฟุตบอล บาสเก็ตบอล เบสบอล มวย และม้าแข่ง เป็นต้น

การลงทุนบางอย่าง เช่น หุ้น พันธบัตร หรืออสังหาริมทรัพย์ เป็นต้น อาจถือว่าเป็นการพนันได้เช่นกัน ถ้าผู้ลงทุนไม่ได้ศึกษาค้นคว้าอย่างจริงจัง แต่เล่นแบบใช้โชคช่วยหรือตามข่าวลือ

การพนันแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มคือ การพนันที่ใช้โชค และการพนันที่ใช้ความสามารถ

การพนันที่ใช้ โชคคือ การเล่นเดิมพันที่ขึ้นอยู่กับโชคเกือบทั้งหมด โดยความรู้ความสามารถและการฝึกซ้อมของผู้เล่นไม่ช่วยให้ผู้เล่นชนะได้ เพราะผลลัพธ์ของการเล่นเป็นเอกภาพและเป็นอิสระต่อกัน ตัวอย่าง เช่น บิงโก รูเล็ตต์ หวย และสล็อตแมชชีน เป็นต้น

ส่วนการพนันที่ใช้ความสามารถนั้น ผลลัพธ์ของการเล่นจะขึ้นอยู่กับความรู้ความสามารถ ทั้งทางร่างกายหรือจิตใจของผู้เล่น มากกว่าที่จะขึ้นอยู่กับโชค การฝึกซ้อมจะทำให้เล่นได้ดีขึ้นและอาจเป็นผู้ชนะได้ เช่น บริดจ์ และโป๊กเกอร์ เป็นต้น ในระยะยาวแล้ว ผู้เล่นการพนันส่วนใหญ่จะเป็นผู้แพ้ ส่วนผู้ชนะก็จะมีแต่เจ้ามือหรือเจ้าของบ่อนเท่านั้น

ในทางศาสนา การพนันถือเป็นสิ่งบันเทิงชนิดหนึ่ง ตราบใดที่ไม่มีการโกง แต่ก็ได้กล่าวถึงโทษของการพนัน สำหรับศาสนาพทุธ ถือว่า การพนันเป็นหนึ่งในอบายมุข 4 และอบายมุข 6 คือเป็นทางของความเสื่อม เป็นทางแห่งความพินาศ และเป็นเหตุย่อยยับแห่งโภคทรัพย์

อบายมุข 4 ประกอบด้วย 1. อิคถีธุตตะ เป็นนักเที่ยวผู้หญิง 2. สุราธุตตะ เป็นนักดื่มสุรา 3. อักขธุตตะ เป็นนักพนัน 4. ปาป มติ ตะ คบคนชั่ว โดยอบายมุข หมวดนี้ พระพทุธเจ้าตรัสกับผู้ครองเรือนที่มีหลักฐานแล้ว และตรัสต่อท้ายทิฏฐธัมมิกัตถประโยชน์ 4 (ธรรมเพื่อประโยชน์ในปัจจุบัน ได้แก่ ถึงพร้อมด้วยความหมั่นถึงพร้อมด้วยการรักษา คบคนดีเป็นมิตร และมีความเป็นอยู่เหมาะสม) เพื่อชี้ให้เห็นว่า เป็นทางพินาศแห่งทรัพย์ที่หามาได้

ส่วนอบายมุข 6 ประกอบด้วย 1. ติดสุราและของมึนเมา 2. ชอบเที่ยวกลางคืน 3. ชอบเที่ยวดูการเล่น 4. เล่นการพนัน 5. คบคนชั่วเป็นมิตร 6. เกียจคร้านการงาน โดยอบายมุขหมวดนี้พระพุทธเจ้าตรัสแก่สิงคาลกมาณพ ก่อนตรัสเรื่องทิศ 6

ในประเทศไทย การเล่นการพนันทุกชนิดถือว่าผิดกฎหมายยกเว้นสลากกินแบ่งรัฐบาลและการพนันม้าในสนามแข่งม้าบางแห่งเท่านั้น อย่างไรก็ตาม การพนันกลับเป็นธุรกิจใต้ดินที่มีเงินหมุนเวียนมหาศาล ประมาณว่าคนไทยร้อยละ 60 เคยเล่นการพนัน และเกินกว่าครึ่งเป็นการพนันที่ผิดกฎหมาย ได้แก่ หวยใต้ดิน เล่นพนันในบ่อน และพนันผลการแข่งขันกีฬา โดยในปี พ.ศ. 2557 เงินที่ใช้วางเดิมพันในการแข่งขันฟุตบอลโลกอย่างเดียวสูงถึง 43 พันล้านบาท

คนส่วนใหญ่แม้จะเคยเล่นพนัน ก็ไม่มีปัญหาจากการเล่นพนัน เพราะเขาเหล่านั้นถือว่าเป็นการเล่นสนุกเพียงครั้งคราวเพื่อผ่อนคลายความเครียด แต่ก็จะมีคนจำนวนหนึ่งที่กลายเป็นคนติดการพนัน

ลักษณะของคนติดการพนันคือ เล่นพนันในทุกโอกาส วงเงินเดิมพันสูงขึ้นเรื่อยๆ ต้องการเอาเงินที่เสียพนันคืน พยายามเลิกหลายครั้งแต่ก็ไม่สำเร็จ สูญเสียความสัมพันธ์ กู้หนี้ยืมสิน และพึ่งพาคนอื่นในทางการเงิน

ปัญหาจากการพนัน ได้แก่ ภาวะซึมเศร้า ฆ่าตัวตายประสิทธิภาพการทำงานลดลง สูญเสียการงาน สูญเสียความสัมพันธ์ ก่ออาชญากรรม และภาวะล้มละลาย

วิธีป้องกันไม่ให้กลายเป็นคนติดการพนันคือ จำกัดวงเงินเดิมพัน จำกัดเวลาเล่นพนัน ใช้เวลาทำอย่างอื่นด้วย และห้ามนำเงินที่ได้จากการพนันกลับไปเล่นการพนันอีก

ในปีล่าสุด (พ.ศ. 2560) รางวัลอีกโนเบล สาขาเศรษฐศาสตร์มอบให้กับนักวิจัยชาวออสเตรเลียและอเมริกัน (Matthew Rockloff และ Nancy Greer) ที่ได้ทำการวิจัยทดลองเพื่อดูว่าการได้จับตัวจระเข้เป็นๆ จะทำให้คนอยากจะเล่นพนันมากขึ้นหรือไม่

รางวัลอีกโนเบล: รางวัลที่ทำให้ขำ แล้วจึงได้คิด