ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา อาหารแปรรูปสูง (ultra-processed food) เช่น น้ำอัดลม ขนมกรุบกรอบ ลูกอม คุกกี้ ไอศกรีม เค้ก และบะหมี่กึ่งสำเร็จรูป1 ได้รับความสนใจในเวทีนานาชาติมากขึ้นจากกลุ่มขับเคลื่อนการส่งเสริมสุขภาพของประชากรโลก ด้วยมีหลักฐานงานวิจัยในต่างประเทศที่พบความสัมพันธ์ระหว่างการบริโภคอาหารกลุ่มนี้กับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของการมีภาวะน้ำหนักเกิน โรคอ้วน โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคเบาหวานชนิดที่ 2 โรคมะเร็งบางชนิด และภาวะซึมเศร้า¹ และบางการศึกษาพบความเชื่อมโยงระหว่างการผลิตและบริโภคอาหารกลุ่มนี้กับผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมในห่วงโซ่อุปทานอาหาร²

ตลาดอาหารแปรรูปพิเศษเติบโตต่อเนื่องในทุกภูมิภาคโลก³ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในภูมิภาคเอเชียใต้และตะวันออกเฉียงใต้ ที่พบร้อยละปริมาณการขายกลุ่มผลิตภัณฑ์อาหารแปรรูปสูง (ultra-processed food product: UPF) และกลุ่มผลิตภัณฑ์เครื่องดื่มแปรรูปสูง (ultra-processed beverage product: UPB) เพิ่มขึ้นสูงกว่าภูมิภาคอื่นอย่างเห็นได้ชัด โดยในปี 2562 ปริมาณการขาย UPF และ UPB ในภูมิภาคนี้ เพิ่มขึ้นจากปี 2549 ถึงร้อยละ 125 และ 142.9 ตามลำดับ ขณะที่ในภูมิภาคออสตราเลเซียและอเมริกาเหนือ และภูมิภาคยุโรปเหนือมีร้อยละปริมาณการขาย UPF เพิ่มขึ้นเล็กน้อย (ร้อยละ 3.7 และ 4.7 ตามลำดับ) และมีร้อยละปริมาณการขาย UPB ลดลงในภูมิภาคออสตราเลเซียและอเมริกาเหนือ (ร้อยละ -1.3) และไม่เพิ่มขึ้นเลยในภูมิภาคยุโรปเหนือ (ร้อยละ 0.0)

เมื่อวิเคราะห์ถึงส่วนประกอบที่ใช้ผลิต UPF และ UPB (ได้แก่ สารทดแทนความหวาน ไขมัน โซเดียม และสารเติมแต่งผลิตภัณฑ์) ภูมิภาคเอเชียใต้และตะวันออกเฉียงใต้ เป็นภูมิภาคที่มีร้อยละการใช้ส่วนประกอบเหล่านี้เพิ่มขึ้นสูงสุด เมื่อเปรียบเทียบกับภูมิภาคอื่นของโลก โดยในปี 2562 ประเทศในภูมิภาคเอเชียใต้และตะวันออกเฉียงใต้ใช้ส่วนประกอบเหล่านี้ในการผลิต UPF และ UPB เพิ่มขึ้นจากปี 2549 ถึงร้อยละ 100 และ 40 ตามลำดับ ซึ่งการบริโภคส่วนประกอบดังกล่าวมากเกินไป สามารถส่งผลกระทบต่อสุขภาพของผู้บริโภคได้

ตลาด UPF และ UPB ในประเทศไทย เติบโตต่อเนื่องเช่นกัน⁴ โดยในปี 2564 เครื่องดื่มปรุงแต่งรสชาติและที่เติมสารอาหารลงไป ที่มีร้อยละปริมาณการขายเพิ่มขึ้นจากปี 2555 มากที่สุด (ร้อยละ 154.68) รองลงมา คือ อาหารแบบมื้อพร้อมทาน ขนมอบ ซีเรียลอาหารเช้า และเครื่องดื่มชูกำลังและสปอร์ตดริงค์ ตามลำดับ (แผนภูมิ) อย่างไรก็ตาม มีการคาดการณ์ว่า ภายในปี 2569 เครื่องดื่มพวกชากาแฟ น้ำอัดลม และกลุ่มอาหารพวกลูกกวาด ขนมหวาน และแยมรสหวาน จะมีการเติบโตเพิ่มสูงขึ้นกว่าปีที่ผ่านมาอย่างมาก

ข้อมูลข้างต้นได้สะท้อนให้เห็นการเติบโตของภาคธุรกิจอาหารแปรรูปพิเศษที่อาจส่งผลดีในแง่ส่งเสริมเศรษฐกิจประเทศ แต่ในทางกลับกันเพิ่มความท้าทายในการจัดการสภาพแวดล้อมทางอาหาร ด้วยประชากรมีโอกาสการเข้าถึงอาหารกลุ่มนี้ได้มากขึ้นเพิ่มโอกาสการบริโภคมากขึ้น และเพิ่มความเสี่ยงต่อการได้รับสารอาหารและสารเติมแต่ง ที่อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพตามมาได้ ดังนั้นการบริหารจัดการของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องให้เกิดความสมดุลทั้งการส่งเสริมเศรษฐกิจ สุขภาพ และสภาพแวดล้อม จึงมีความจำเป็นอย่างยิ่ง

แผนภูมิ: ร้อยละการเปลี่ยนแปลงปริมาณการขาย UPF (กิโลกรัม) และ UPB (ลิตร) ในประเทศไทย ปี 2555-2564

อ้างอิง

1. Monteiro CA, Cannon G, Lawrence M, et al. (2019). Ultra-processed foods, diet quality, and health using the NOVA classification system. Rome: FAO.
2. Anastasiou K, Baker P, Hadjikakou M, et al. A conceptual framework for understanding the environmental impacts of ultra-processed foods and implications for sustainable food systems. Journal of Cleaner Production 2022;368:133155.
3. Baker P, Machado P, Santos T, et al. Ultra-processed foods and the nutrition transition: global, regional and national trends, food systems transformations and political economy drivers. Obesity Reviews 2020;21(12):e13126.
4. สิรินทร์ยา พูลเกิด และคณะ. (2565). โครงการประเมินประสิทธิผลการใช้เกณฑ์จำแนกอาหารในรูปแบบต่างๆ เพื่อส่งเสริมการบริโภคอาหารที่ดีต่อสุขภาพของคนไทย. นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.