โครงการ “การสำรวจนวัตกรรมทางสังคมในชุมชนเพื่อเกื้อหนุนผู้สูงอายุ: กรณีศึกษาวิสาหกิจชุมชนหัตถกรรมจักสานกระจูด” เป็นโครงการที่สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดลได้รับการสนับสนุนจากองค์การอนามัยโลกให้ดำเนินการในปี 2560 กรณีศึกษาจากประเทศไทยเป็น 1 ใน 10 ประเทศที่ได้รับคัดเลือกให้ศึกษาและนำเสนอในการประชุม Consultation on Community-Based Social Innovation (CBSI) for Healthy Ageingin Middle- and High-Income Countries ระหว่างวันที่ 17-18 ตุลาคม พ.ศ. 2560 ณ เมืองโกเบ ประเทศญี่ปุ่น

วัตถุประสงค์ของโครงการเพื่อศึกษานวัตกรรมทางสังคมในประเทศที่มีรายได้ปานกลางและรายได้สูง ว่ามีบทบาทและบริการอย่างไรต่อชุมชน เพื่อส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพดีและอยู่ดีมีสุข และเพื่อศึกษากลไกทางสังคม ความช่วยเหลือการสนับสนุนที่ได้รับจากภาคส่วนต่างๆ เพื่อให้ระบบดำเนินการได้อย่างยั่งยืน ตารางด้านล่างนี้สรุปนวัตกรรมทางสังคมของแต่ละประเทศ เพื่อให้ได้เรียนรู้การเตรียมการเพื่อรองรับสังคมสูงวัยในประเทศต่างๆ

การประชุมดังกล่าวอาจสรุปได้ว่า ความยั่งยืนของระบบหรือกลไกต่างขึ้นกับงบประมาณ หลายโครงการในต่างประเทศริเริ่มจากหน่วยงาน หรือองค์กรท้องถิ่น หรือองค์กรไม่แสวงหากำไรแต่เมื่องบประมาณสิ้นสุดลง โครงการเหล่านั้นไม่สามารถดำเนินการต่อไปได้

ผู้สูงอายุเย็บหมวกกระจูดด้วยจักรที่บ้าน
ภาพโดย: จงจิตต์ ฤทธิรงค์ 

ผลิตภัณฑ์จักสานกระจูดมีเอกลักษณ์อันเกิดจากภูมิปัญญาของผู้สูงอายุที่สั่งสมและถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่น สร้างความภาคภูมิใจให้ผู้สูงอายุและคนในชุมชน ปัจจุบันรุ่นหลานซึ่งได้รับการศึกษาขั้นปริญญา ได้เข้ามามีบทบาทสำคัญในการหาตลาดนำงานวิจัยเพื่อพัฒนากระบวนการผลิตให้ผลิตภัณฑ์มีคุณภาพดีขึ้น ทนทานมากขึ้น แต่ยังคงเอกลักษณ์ของวัตถุดิบธรรมชาติวิสาหกิจชุมชนที่มีผู้สูงอายุเป็นกำลังแรงงานฝีมือและคนรุ่นใหม่เป็นคนบริหารจัดการนับเป็นโมเดลทางธุรกิจที่ทำให้นวัตกรรมทางสังคมนี้พัฒนาได้อย่างยั่งยืนวิสาหกิจชุมชนไม่เพียงสร้างรายได้ให้ผู้สูงอายุ แต่ผู้สูงอายุได้ออกกำลังตามสถานะสุขภาพ และมีส่วนร่วมทางสังคมในเชิงธุรกิจ ทำให้สุขภาพกายและจิตแข็งแรง เมื่อผู้สูงอายุมีครบ 3 องค์ประกอบ ได้แก่ สุขภาพดี การมีส่วนร่วมในสังคม และความมั่นคงทางเศรษฐกิจ จึงเรียกได้ว่าผู้สูงอายุ “อยู่ดีมีสุข” วิสาหกิจชุมชนหัตถกรรมจักสานกระจูดมีความแตกต่างจากโครงการอื่น เพราะเป็นโครงการที่เกิดจากความเชี่ยวชาญและความต้องการของผู้สูงอายุในท้องถิ่นเอง จากกลุ่มแม่บ้านที่ได้รับเงินสนับสนุนจากภาครัฐ เพื่อก่อตั้งกลุ่มเพื่อพัฒนาวัตถุดิบในท้องถิ่นที่พบมากในภาคใต้ของประเทศไทย อีกทั้งได้รับความอนุเคราะห์เครื่องมือจากส่วนงานต่างๆ เช่น เรือนกระจกเพื่ออบแห้งให้กระจูดไม่ขึ้นรา เตาประหยัดพลังงานเพื่อการย้อมสีธรรมชาติเครื่องรีดเส้นกระจูด และได้พัฒนาจนกลายเป็นธุรกิจที่สามารถดำเนินการได้ตามกลไกตลาด นั่นคือความต้องการของลูกค้าเป็นตัวกำหนดการผลิต

หัตถกรรมจักสานกระจูด
ภาพโดย ผู้เขียน

ที่มา: จดหมายข่าวประชากรและการพัฒนา ปีที่ 38 ฉบับที่ 3 เดือนกุมภาพันธ์ - มีนาคม 2561