“งานคือเงิน เงินคืองาน บันดาลสุข”

คำขวัญคุ้นหูคนทำงานที่ได้ยินกันมา ตั้งแต่ สมัยจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัตน์ เป็นนายกรัฐมนตรี ในช่วงปี 2502 – 2506 หรือประมาณ 40 ปีมาแล้ว¹  ชี้ให้เห็นการรับรู้ของตลาดแรงงานไทยว่า “งานเป็นแหล่งที่มาของความสุข” เมื่อทำงานแล้วเกิดรายได้ รายได้ก็สร้างความสุขให้กับคนทำงาน คำขวัญนี้อาจเป็นตรรกะที่สอดคล้องกับคนทำงานในยุคสมัย แต่เมื่อเวลาเดินมาถึงปัจจุบัน สภาพแตกต่างของความเป็นอยู่ สังคม เศรษฐกิจ การใช้ชีวิตประจำวัน รวมถึงปัญหาและอุปสรรคท้าทายได้แปรผันไปตามกาลเวลาแล้วอย่างสิ้นเชิง แน่นอน ความสุขของคนเป็นพลวัตรย่อมต้องเปลี่ยนแปลงไปตามปัจจัยส่วนบุคคล ปัจจัยแวดล้อม และพฤติกรรม เมื่อความสุขเปลี่ยนแปลงได้ตามกาลเวลา คำถามที่น่าติดตาม คือ “งานคือเงิน” และ “เงินคืองาน” “ยังบันดาลสุข” ให้กับคนในยุคนี้อยู่หรือไม่

ได้รับอนุญาตจากเจ้าของรูปให้เผยแพร่

นักจิตวิทยาในปัจจุบันมองว่า “เงิน ซื้อความสุขไม่ได้”^2,3  เพราะความสุขจากทรัพย์สินเงินทองเพียงอย่างเดียวเป็นความสุขที่ไม่จีรัง ความสุขความปลาบปลื้มของคนที่ถูกลอตเตอรี่เลขท้ายสองตัวอยู่ได้นานที่สุดแค่สองสัปดาห์ เมื่อถึงรอบการประกาศผลสลากกินแบ่งงวดต่อไป จะสุขหรือไม่ ขึ้นอยู่กับผลการออกสลากงวดใหม่ สำหรับคนทำงาน เงินซื้อความสุขได้หรือไม่ โดยเฉพาะในวันที่เราอยู่ท่ามกลางวิกฤติการแพร่ระบาดของโรค COVID-19 ความมั่นคงทางการเงินช่วยเสริมสร้างความสุขในชีวิตให้กับเราได้ไหม ข้อมูลความสุขคนทำงานระดับประเทศ รอบปี 2563⁴ ให้คำตอบเราได้ และจะพาเราฉายภาพไปยังปัจจัยอื่นๆ ที่สำคัญกับความสุขของเราได้อีกด้วย

ได้รับอนุญาตจากเจ้าของรูปให้เผยแพร่

เงินสร้างความสุขในชีวิตได้ไหม ในวันที่วิกฤติถาโถม

ในสถานการณ์วิกฤติการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ที่กำลังแพร่ระบาดอยู่ในปัจจุบัน เมื่อรัฐบาลประกาศมาตรการเข้มงวดต่างๆ เพื่อควบคุมการกระจายของเชื้อโรค COVID-19 เชื่อแน่ว่า มีหลายคนรีบเบิกเงินสดจากธนาคารมาเก็บไว้เพื่อรับมือหากเกิดสถานการณ์ฉุกเฉิน จึงดูเหมือนว่า เงินเป็นสิ่งจำเป็นที่สร้างความมั่นใจว่าจะช่วยให้ผ่านพ้นช่วงเวลาวิกฤตต่างๆ ได้ ความมั่นใจนี้ สร้างคำถามว่า “เงินช่วยให้มีความสุขในช่วงเวลาวิกฤติได้จริงหรือ……..?”

มาดูคำตอบกัน ผลการวิเคราะห์ผ่านแบบจำลองทางสถิติในการทดสอบปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความสุขของคนทำงานองค์กรในประเทศไทย ปี 2563 แสดงแนวโน้มว่า “เงินบันดาลสุข” ให้กับคนทำงานได้ (ตารางแบบจำลองแสดงไว้ในส่วนท้าย) และอิทธิพลของเงินก็ยังไม่ด้อยไปกว่าปัจจัยสำคัญในชีวิตอื่นๆ เช่น สุขภาพ ครอบครัว งาน เป็นต้น โดยแบบจำลองวิเคราะห์การถดถอยเชิงพหุคูณ ชี้ว่า ความมั่นคงทางการเงินช่วยเพิ่มระดับความสุขของคนทำงานได้อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (β=0.161, P-value<0.01) (รูปที่ 1) เมื่อควบคุมปัจจัยส่วนบุคคล ได้แก่ เพศ อายุ การศึกษา พฤติกรรมการออกกำลังกายและการพักผ่อน รวมถึงปัจจัยแวดล้อมที่ส่งผลต่อความสุข เช่น สุขภาพ ครอบครัว งาน จิตวิญาณ ความเอื้ออาทรต่อชุมชนและสังคม และความรู้สึกปลอดภัยและสงบสุขในสังคมไทย

รูปที่ 1 ค่าอิทธิพลของความมั่นคงทางการเงินที่มีผลต่อความสุขของคนทำงาน
ผู้เขียนดัดแปลงจากแบบจำลองความสุขที่แสดงในส่วนท้ายบทความ

ปัจจัย “เงิน” ที่นำมาใช้วิเคราะห์ในแบบจำลองเป็นตัวแปร ความมั่นคงทางการเงิน ที่ได้จากการวิเคราะห์องค์ประกอบ (Factor Analysis) ของ 4 ตัวชี้วัดสถานะความสุขทางการเงิน (Happy Money) ของคนทำงาน ที่สะท้อนด้วย เงินออม หนี้สิน และความพอเพียงระหว่างรายได้และค่าใช้จ่ายในแต่ละเดือน [KMO = 0.759; P-value of Bartlett's Test of Sphericity <0.01] จากนัยสำคัญทางสถิติเป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ว่า “ความสุขทางการเงินช่วยให้มีความสุขในช่วงเวลาวิกฤติได้จริง” หลักฐานเชิงประจักษ์นี้ จึงอาจเป็นช่องทางในการส่งเสียงไปยังมาตรการเยียวยาของรัฐ ให้ตระหนักว่า การชดเชยรายได้เพียงอย่างเดียว อาจไม่ครอบคลุมเพียงพอที่จะสร้างความสุขได้ มาตรการบรรเทาภาระหนี้สินในช่วงเวลาวิกฤติเป็นมาตรการจำเป็นเร่งด่วนที่ต้องมีร่วมกับแผนการรณรงค์เพิ่มดอกผลการออมที่ได้จากสถาบันการเงินต่างๆ

งานยังบันดาลสุขอยู่ไหม ในวันที่ต้อง Work From Home

Work From Home เป็นชีวิตวิถีใหม่ของคนทำงานในยุคการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 และยังคาดเดาไม่ได้ว่าจะเป็นแบบนี้ไปอีกนานเท่าไร อย่างไรก็ตาม รูปแบบการทำงานที่บ้านทำให้เส้นแบ่งระหว่างการทำงานและการพักผ่อน เกิดความยืดหยุ่นที่คนทำงานต้องจัดระบบและทำความคุ้นชินจากชีวิตการทำงานในวิถีเดิมที่เปลี่ยนไปแล้ว  ดูเน็ตฟลิกซ์ ตามซีรีย์เกาหลี จนตื่นสายกว่าปกติ ก็ไม่ต้องกลัวรถติดจนเข้างานไม่ทัน รูปแบบการทำงานประจำอาจต้องปรับเวลาเริ่มและเลิก และเวลาพักผ่อนตามสถานการณ์ นอกจากนี้ ความยืดหยุ่นของการทำงานที่บ้านทำให้เลือกที่จะทำงานและพักผ่อนตรงไหนก็ได้ในบริเวณบ้านของเรา หลายคนอาจใช้ที่นอนเป็นได้ทั้งที่นั่งทำงานและที่พักผ่อน เวลายามเย็นเป็นได้ทั้งเวลาออกกำลังกายและเวลาประชุม

Work From Home ทำให้เส้นแบ่งระหว่างการทำงานและการพักผ่อนมลายหายไปหรือไม่ ความสุขที่เกิดจากการทำงานและการพักผ่อน มีรูปแบบอย่างไร เรามาดูกัน

แบบจำลองวิเคราะห์ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความสุขของคนทำงาน ชี้ว่า งานยังบันดาลสุขได้ (รูปที่ 2) แต่จะสุขมากสุขน้อย ขึ้นอยู่กับระดับความพึงพอใจในงาน ยิ่งระดับความพึงพอใจในงานสูงขึ้นเท่าใด ความสุขในชีวิตของคนทำงานก็เพิ่มขึ้นเท่านั้น ผู้ที่พึงพอใจในงานในระดับมากที่สุด จะมีระดับความสุขสูงกว่าคนที่ไม่พอใจในงานเลยถึง 3 คะแนน (β=3.0) นอกจากนี้ความสัมพันธ์ในที่ทำงานที่ดีขึ้น (β=0.05) และ การได้รับการปฏิบัติจากองค์กรที่ดี (β=0.25) ก็ช่วยเพิ่มระดับความสุขได้ด้วยเช่นกัน แต่ถ้าวันไหนเผลอตัวทำงานเป็นเวลายาวนานเกินไป ความสุขก็อาจจะหลุดลอยหายไปได้ การทำงานมากไปจนไม่มีเวลาพักผ่อน ย่อมบั่นทอนความสุขของคนทำงานอย่างแน่นอน

รูปที่ 2 ค่าอิทธิพลของความพึงพอใจในงาน ความสัมพันธ์ในที่ทำงาน และ การได้รับการปฏิบัติจากองค์กร ที่มีผลต่อความสุขของคนทำงาน
ผู้เขียนดัดแปลงเอง เพื่อนำเสนอข้อมูลจากแบบจำลองความสุขที่แสดงในส่วนท้ายบทความ

แบบจำลองนี้ชี้ว่า การได้ทำกิจกรรมพักผ่อนหย่อนใจช่วยเพิ่มความสุขได้อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ยิ่งทำกิจกรรมบ่อยครั้งมากขึ้นในแต่ละสัปดาห์ ระดับความสุขของคนทำงานก็ยิ่งเพิ่มสูงขึ้น อย่างไรก็ตาม แบบจำลองนี้ชี้อีกว่า คนทำงานไม่ได้สุดโต่งเรื่องการพักผ่อน ผลการวิเคราะห์ พบว่า การพักผ่อนวันละ 1-2 ชั่วโมง เพียงพอในการสร้างความสุขให้คนทำงาน ขณะที่ การพักผ่อนน้อยเกินไป หรือมากเกินไป (มากกว่า 3 ชั่วโมงต่อวัน ไม่รวมเวลานอน) ส่งผลในทางลบต่อความสุขของคนทำงาน (รูปที่ 3)

รูปที่ 3 ค่าอิทธิพลของการพักผ่อน ที่มีผลต่อความสุขของคนทำงาน
ผู้เขียนดัดแปลงเอง เพื่อนำเสนอข้อมูลจากแบบจำลองความสุขที่แสดงในส่วนท้ายบทความ

“เงิน งาน บันดาลสุขได้จริงในวันที่ต้อง “Work From Home” การปลอดหนี้ มีรายได้ มีเงินออม ช่วยเพิ่มระดับความสุขในคนทำงานได้จริง และ ความพึงพอใจที่เราได้จากการทำงาน สัมพันธภาพที่ดีจากเพื่อนร่วมงาน และ การปฏิบัติที่ดีขององค์กร ก็ยังช่วยหนุนเสริมเพิ่มระดับความสุขให้กับคนทำงานได้อีกทางหนึ่งด้วย ซึ่งนำไปสู่แนวทางการเสริมสร้างความสุขคนทำงานภายใต้วิถีชีวิตใหม่ (รูปที่ 4) ที่ต้องอาศัยทั้งแรงสนับสนุนจากภาครัฐ และการปรับตัวของคนทำงานเอง

รูปที่ 4 ข้อเสนอแนะในการเสริมสร้างความสุขของคนทำงานภายใต้ชีวิตวิถีใหม่
ผู้เขียนผลิตเอง จากโปรแกรมออกแบบออนไลน์

เงิน งาน บันดาลสุขได้ ในวันที่ต้อง Work From Home

ภาคผนวกท้ายบทความ

ตาราง 1 การวิเคราะห์การถดถอยเชิงพหุคูณทดสอบปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความสุขของคนทำงาน (N=25,955)

หมายเหตุ: ควบคุมปัจจัยส่วนบุคคล และปัจจัยแวดล้อมอื่นๆ ได้แก่ เพศ อายุ การศึกษา พฤติกรรมการออกกำลังกาย สุขภาพ ครอบครัว งาน จิตวิญาณ ความเอื้ออาทรต่อชุมชนและสังคม และความรู้สึกปลอดภัยและสงบสุขในสังคมไทย ดำเนินการวิเคราะห์ภายใต้โครงการองค์กร 4G มีสุข: เข้าใจ เตรียมพร้อม และทลายช่องว่าง
ที่มา: วิเคราะห์จากฐานข้อมูลความสุขคนทำงานประเทศไทย ปี 2563

อ้างอิง

1.   สุกรี เจริญสุข (2561, 23 กุมภาพันธ์). คู่แข่ง 4.0 คือการศึกษาและคุณภาพชีวิต. มติชนออนไลน์. https://www.matichon.co.th/columnists/news_471267
2.   Novotney, A. (2012). Money Can't Buy Happiness. Monitor on Psychology, 43(7), 24-27.
3.   Easterlin, R. A. (2001). Income and happiness: Towards a unified theory. The economic journal, 111(473), 465-484.
4.   ข้อมูลจากโครงการศึกษาวิจัยนวัตกรรมสร้างเสริมสุขภาวะองค์กรเพื่อนำไปสู่องค์กรสุขภาวะและความยั่งยืน (HAPPINOMETER) สำรวจโดยสำนักงานสถิติแห่งชาติ ร่วมกับ สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล