ภาษาเป็นหนทางหนึ่งที่มนุษย์ใช้สื่อสารถึงกันและกัน นอกเหนือไปจากการสัมผัส การส่งสายตา การแสดงสีหน้า และการแสดงออกทางกาย การสื่อสารด้วยภาษาทำได้ด้วยการพูด การเขียน หรือการเคลื่อนไหวของมือ (ภาษามือ) นอกจากนี้เรายังใช้ภาษาในการคิดอีกด้วย

มนุษย์เริ่มใช้ภาษาในการสื่อสารเมื่อราว 100,000 ปีมาแล้ว (ดังรูป) สำหรับภาษาเขียนนั้น เกิดขึ้นราว 6,000 กว่าปีนี้เอง ภาษาทั่วโลกมีมากกว่า 7,000 ภาษา โดยส่วนใหญ่เป็นภาษาถิ่น

ภาพจิตรกรรมฝาผนังใน Teotihuacan ประเทศเม็กซิโก (ราวคริสต์ศตวรรษที่ 2) แสดงภาพคนเตะฟุตบอลที่เปล่งเสียงพูดออกจากปาก ด้วยสัญลักษณ์ของคำพูด
ที่มา: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2993932
สืบค้นเมื่อ 25 มิถุนายน 2565  

มนุษย์เรามีความสามารถที่จะเรียนรู้และใช้ภาษาตั้งแต่เกิด เด็กจะเรียนรู้ภาษาที่พูดกันอยู่ในสังคมที่เติบโตมา ช่วงอายุที่เด็กจะเรียนรู้ภาษาได้ดีคือ ระหว่างอายุ 18 เดือน ถึง 4 ขวบ ความสามารถนี้เป็นการสืบทอด ถัดจากช่วงอายุนี้ เด็กต้องเรียนรู้ภาษาที่สองเอาเอง

ภาษามีกฎเกณฑ์ร่วมกันในแต่ละชุมชนและสังคม ทำให้ภาษา วัฒนธรรม และประเพณีทางสังคมมีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันอย่างลึกซึ้ง คำพูดที่เราใช้จะเป็นตัวกำหนดว่า เราสัมผัสโลกรอบตัวเราอย่างไร ดังเช่น ภาษาฮาวายมีคำที่กล่าวถึงฝนมากกว่า 200 คำ ส่วนภาษาสกอตก็มีคำที่กล่าวถึงหิมะมากกว่า 420 คำ

ภาษามีวิวัฒนาการตลอดเวลา มีคำใหม่เกิดขึ้น มีวิธีพูดใหม่ๆ รวมถึงสำเนียงใหม่ๆ ด้วย แต่ภาษาก็อาจจะหายไป เนื่องจากผู้พูดเสียชีวิตหรือเปลี่ยนไปพูดภาษาอื่น แม้ว่าภาษาต่างๆ จะสูญพันธุ์ไปตลอดประวัติศาสตร์ของมนุษย์ แต่ก็ได้หายไปอย่างรวดเร็วในคริสต์ศตวรรษที่ 20 และ 21 เนื่องจากโลกาภิวัตน์และลัทธิล่าอาณานิคมใหม่ โดยภาษาที่มีอำนาจทางเศรษฐกิจจะเข้าครอบงำภาษาอื่นๆ

ภาษาไทยปัจจุบันก็ได้เปลี่ยนแปลงไปตามกระแสโลกาภิวัตน์ ที่เห็นได้ชัดเจนคือ “ลักษณนาม” ที่กำลังจะหายไป จากที่เคยพูดว่า ช้าง 2 เชือก หรือเก้าอี้ 5 ตัว ก็กลายเป็น 2 ช้าง หรือ 5 เก้าอี้ เป็นต้น “ลักษณนาม” เป็นคํานามที่แสดงลักษณะของสิ่งต่างๆ เช่น คน 3 คน แมว 2 ตัว ขลุ่ย 3 เลา ลูกคนโต หมวกใบใหญ่ โดยที่ลักษณะมี 2 ประเภทคือ ประเภทแรกเกี่ยวกับจำนวนหรือปริมาณของสิ่งนั้นๆ ได้แก่ คน 3 คน แมว 2 ตัว และขลุ่ย 3 เลา ซึ่งคน ตัว และเลา เป็นลักษณนามของคน แมว และขลุ่ย ตามลำดับ

ประเภทที่สองเกี่ยวกับรูปร่างลักษณะ ได้แก่ ลูกคนโตและหมวกใบใหญ่ ซึ่งคนและใบ เป็นลักษณะนามของลูกและหมวก ตามลำดับ จะเห็นได้ว่า ภาษาไทยให้ความสนใจในลักษณะจำเพาะของสิ่งต่างๆ ที่กล่าวถึง หรืออีกนัยหนึ่งภาษาไทยสนใจในคุณภาพ แต่ภาษาอังกฤษกลับตรงกันข้าม ที่ให้ความสนใจในจำนวนหรือปริมาณเป็นสำคัญ อันสะท้อนให้เห็นถึงฐานความคิดทางตะวันตก ที่ทุกสิ่งทุกอย่างต้องวัดได้ด้วยจำนวน

ฐานความคิดที่ทุกอย่างต้องวัดได้ด้วยจำนวนนี้ มาจากหลักความคิดทางวิทยาศาสตร์ที่สนใจเฉพาะสิ่งที่สามารถสังเกตและรับรู้ได้ด้วยอวัยวะสัมผัสคือ ตา หู จมูก ลิ้น และผิวหนัง ที่สามารถวัดได้เท่านั้น และปฏิเสธสิ่งที่วัดไม่ได้คือ การรับรู้ด้วยใจ ที่ยังไม่สามารถวัดได้ในทางวิทยาศาสตร์ ซึ่งเป็นการมองโลกที่ไม่รอบด้าน ยิ่งกว่านั้น หลักคิดของเศรษฐศาสตร์ทุนนิยมที่เน้นว่า “มากดีกว่าน้อย” ก็ช่วยเน้นความสำคัญของจำนวนหรือปริมาณให้แน่นแฟ้นยิ่งขึ้น

แต่ภาษาไทยที่ได้รับอิทธิพลมาจากวัฒนธรรมตะวันออกและศาสนาพุทธ จะสนใจในลักษณะของสิ่งต่างๆ ตามที่เป็นในขณะนั้นมากกว่า และให้ความสนใจในจำนวนเป็นเรื่องรอง ทำให้การกล่าวถึงสิ่งต่างๆ ไม่ได้นำหน้าด้วยจำนวน แต่บอกชื่อสิ่งที่กล่าวถึงก่อน แล้วจึงตามด้วยจำนวน และต่อท้ายด้วยลักษณนาม

ดังนั้น ถ้าลักษณนามในภาษาไทยหายไป ย่อมส่งผลให้กระบวนการคิดของคนไทยเปลี่ยนแปลงไปด้วย ซึ่งจะทำให้ง่ายต่อการยอมรับลัทธิบริโภคนิยม ปัจเจกบุคคล และศีลธรรมจิตวิสัย อันจะส่งผลให้สังคมไทยอ่อนแอลง

ภาษายังมีเกร็ดความรู้ที่น่าสนใจ เช่น

• ประชากรมากกว่าครึ่งหนึ่งของโลกใช้เพียง 23 ภาษาเท่านั้น
• ประมาณ 2 ใน 3 ของภาษาทั้งหมด มาจากเอเชียและแอฟริกา
• บางภาษามีแต่เสียงผิวปากทั้งหมด ส่วนบางภาษาใช้เพียงเสียงกระเดาะปาก (click sound)
• ภาษาที่พูดกันอย่างกว้างขวางที่สุดคือ จีน สเปน อังกฤษ และฮินดี ตามลำดับ
• ภาษาอังกฤษเป็นภาษาสากลของการทูต วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี ธุรกิจ การเดินทาง และความบันเทิง
• ภาษาจีนมีอักขระมากกว่า 50,000 ตัว แต่ที่จำเป็นมีเพียง 2,000 ตัวเท่านั้น อันเพียงพอที่จะอ่านหนังสือพิมพ์ได้
• คนพูดภาษาจีนต้องใช้สมองทั้ง 2 ซีก ในขณะที่คนพูดภาษาอังกฤษจะใช้เพียงสมองซีกซ้าย
• การเรียนรู้ภาษาที่สอง จะช่วยทำให้ความจำดีขึ้น อีกทั้งยังทำให้กระบวนการแก่ตัวช้าลงด้วย

รางวัลอีกโนเบลปี 2558 สาขาวรรณคดี ได้มอบให้กับนักวิจัยจากประเทศเนเธอร์แลนด์ เบลเยียม และออสเตรเลีย (Mark Dingemanse, Francisco Torreira และNick J. Enfield) ที่ได้ร่วมกันวิจัยจนพบว่า “หือ (huh)” เป็นคำมีอยู่ในทุกภาษา แต่ไม่รู้ว่าทำไมถึงมี

รางวัลอีกโนเบล: รางวัลที่ทำให้ขำก่อนคิด

หมายเหตุ: ปรับปรุงจาก “ภาษา” ใน ประชากรและการพัฒนา 42(6) สิงหาคม-กันยายน 2565: 8