“การสำรวจสะท้อนความคิด ทัศนคติ และความคาดหวังของประชากรในแต่ละเจเนอเรชัน การใช้ชีวิตของคนรุ่นใหม่อาจจะยากและมีเงื่อนไขมากกว่าที่คนรุ่นก่อนประสบมา ทำให้พวกเขามีภาพอนาคตเมื่อเป็นผู้สูงอายุที่โดดเดี่ยวและต้องพึ่งพาตนเองให้ได้”

ความสงสัยว่าประชากรแต่ละรุ่นอายุมีภาพจินตนาการหรือความคาดหวังเมื่อพวกเขากำลังจะกลายเป็นผู้สูงอายุนั้น เหมือนหรือแตกต่างกันอย่างไร และนี่เป็นเหตุผลที่ทำให้เกิดโครงการวิจัยเรื่อง “โครงการความคาดหวัง การวางแผน และ การเตรียมตัวของประชากรวัยทำงานต่างรุ่นอายุ และรูปแบบการอยู่อาศัยต่อชีวิตในวัยสูงอายุ” ทีมวิจัยได้สอบถามคนที่อายุ 18-59 ปี ด้วยแบบสอบถามออนไลน์เมื่อปลายปี 2564 ที่ผ่านมา รวมทั้งอภิปรายกลุ่มผ่านโปรแกรม Zoom ซึ่งเป็นแบบออนไลน์ด้วยเช่นกัน เพื่อความปลอดภัยของทั้งผู้เข้าร่วมวิจัยและทีมวิจัยในช่วงการแพร่ระบาดโควิด-19 การสำรวจนี้มีผู้ตอบแบบสอบถามจำนวน 1,734 คน ส่วนมากเป็นเจน Y และ Z ทุกเจนมีผู้ตอบแบบสอบถาม 400 คนขึ้นไป ส่วนมากเป็นหญิง (71%) และกระจายตามภูมิภาคต่าง ๆ ทั่วประเทศ (ดังรูปที่ 1) 

รูป 1 จำนวนและสัดส่วนของผู้ตอบแบบสอบถามตามรุ่นอายุและภูมิภาค

การสำรวจพบว่า 72% ของผู้ตอบแบบสอบถาม ทราบว่าประเทศไทยได้กลายเป็นสังคมสูงวัยแล้ว 1 ใน 4 ของผู้ตอบแบบสอบถามคิดว่า ผู้สูงอายุน่าจะเปลี่ยนไปเริ่มต้นที่อายุมากกว่า 60 ปี เพราะผู้สูงอายุสมัยนี้สุขภาพแข็งแรงและสามารถทำงานหรือกิจกรรมต่าง ๆ ที่หลากหลายได้ 

คนรุ่นใหม่ไม่ได้นิยามอายุเกษียณว่าเป็นการหยุดทำงาน แต่พวกเขามองว่า เป็นการเปลี่ยนรูปแบบการใช้ชีวิตจากการทำงานประจำ เป็นอิสรภาพทั้งในเรื่องของเวลาและการเงินที่พวกเขาจะได้จากการทำงานฟรีแลนซ์จากที่ใดก็ได้ในโลก หรือ เป็นเจ้าของกิจการที่ธุรกิจสามารถดำเนินไปได้ด้วยตัวเอง ภาพฝันที่พวกเขาไม่ต้องวิตกกังวลด้านการเงินหรือรายได้อีกต่อไปนี้ ขึ้นอยู่กับการวางแผนเพื่อการออมเงินและการลงทุนที่ให้ผลตอบแทนเร็ว อย่างการซื้อหุ้นหรือการลงทุนในคริปโต ผู้เข้าร่วมวิจัยเจน Z บางรายวางแผนจะเกษียณอายุที่ 35 ปี ซึ่งเขาเชื่อว่ามีความเป็นไปได้หากวางแผนการลงทุนให้ดีพอ แต่เมื่อถามว่า หลังเกษียณอายุที่ 35 ปีแล้ว จะทำอะไรต่อไป ทีมวิจัยกลับไม่ได้รับคำตอบที่ชัดเจนถึงเป้าหมายของชีวิต แต่ภาพที่เขามองเห็นคือ การอยู่เป็นโสด หรือหากโชคดีได้พบคู่ชีวิต ก็จะอยู่ด้วยกันแบบที่ไม่ต้องมีภาระเรื่องลูก 

ความกังวลใจเรื่องผู้ดูแลเมื่อเป็นผู้สูงอายุไม่ใช่เงื่อนไขในการตัดสินใจเพื่อสร้างครอบครัวสำหรับคนรุ่นใหม่ การสำรวจพบว่า 22% ของผู้ตอบแบบสอบถาม คาดว่าจะอาศัยอยู่คนเดียวเมื่อเข้าสู่วัยสูงอายุ ในจำนวนนี้ ส่วนมากเป็นผู้หญิงประมาณ 61% พวกเขาวางแผนจะไปอยู่สถานดูแลผู้สูงอายุระยะยาว ที่เรียกว่า nursing home หรือ senior complex เงื่อนไขเดียวที่ต้องทำให้สำเร็จคือ การเก็บเงินให้มากพอที่จะจ่ายค่าบริการ หรือ ค่าเช่าไปจนวาระท้ายของชีวิต ดังนั้นพวกเขาก็ไม่จำเป็นต้องมีลูก 

รูป 2 ร้อยละของผู้ตอบแบบสอบถามที่คาดหวังว่าจะอาศัยอยู่คนเดียวเมื่อเข้าสู่วัยสูงอายุ 
(ตอบได้มากกว่า 1 ข้อ)

นอกจากนี้ หลายคนคิดว่าจะสามารถยุติชีวิตได้ก่อนที่จะถึงวันที่ไม่สามารถดูแลตนเองได้ จากตัวอย่างข่าวที่อนุญาตให้ดำเนินการได้ในต่างประเทศ การสำรวจพบว่า 77% ของผู้ตอบแบบสอบถามทั้งหมดไม่ต้องการยื้อชีวิตหากอยู่ในภาวะโคม่า คนส่วนมากในทุกรุ่นอายุมีความคิดเป็นไปในแนวทางเดียวกันเพื่อวางแผนการรักษาล่วงหน้า (หรือยุติการรักษา) สัดส่วนประชากรรุ่นเจน X ที่ตัดสินใจยุติชีวิตเมื่ออยู่ในอาการโคม่าจะมากกว่า เจน Y และ Z ตามลำดับ พวกเขาเรียนรู้จากประสบการณ์ของคนรอบข้างที่ต้องนอนติดเตียง และรู้สึกว่าไม่ต้องการเป็นภาระให้แก่ลูกหลานหรือญาติหากตกอยู่ในสถานการณ์เช่นนั้น และคิดว่าการมีชีวิตอยู่กับสายที่ระโยงระยางและไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ ไม่น่าจะเป็นคุณภาพชีวิตที่พวกเขาต้องการ แม้ว่าเอกสารชีวเจตน์ (living will) จะยังไม่แพร่หลายและยังไม่มีกฎหมายรองรับในประเทศไทย แต่บางคนก็แสดงความประสงค์ต่อญาติพี่น้องไว้แล้วในกรณีที่พวกเขาต้องตัดสินใจแทน 

รูป 3 กรณีที่ร่างกายอยู่ในสภาพที่ไม่สามารถตัดสินใจด้วยตนเองหรือสื่อสารได้ เช่น ผู้ที่ไม่ต้องการยื้อชีวิต

ข้อมูลจากการสำรวจสะท้อนความคิด ทัศนคติ และความคาดหวังของประชากรในแต่ละรุ่นอายุ ที่ผ่านประสบการณ์ชีวิตมาแตกต่างกัน การใช้ชีวิตของคนรุ่นใหม่อาจจะยากและมีเงื่อนไขมากกว่าที่คนรุ่นก่อนประสบมา ทำให้พวกเขามีภาพอนาคตเมื่อเป็นผู้สูงอายุที่โดดเดี่ยวและต้องพึ่งพาตนเองให้ได้ มากกว่าที่จะพึ่งพาความช่วยเหลือจากหน่วยงานของรัฐ การสนทนาผ่าน Zoom กับผู้เข้าร่วมวิจัยจากหลากหลายอาชีพ ในทุกภูมิภาคของประเทศ ทำให้เข้าใจคนเจน Y และ Z ว่า การสร้างความสัมพันธ์ใหม่เพื่อพัฒนาเป็นคู่รักและคู่ชีวิตนั้น ไม่ได้เป็นเป้าหมายของชีวิต และในช่วงวิกฤตเช่นนี้ มีความเป็นไปได้ยากเกินกว่าจะจินตนาการได้ 

ที่มา: โครงการความคาดหวัง การวางแผน และ การเตรียมตัวของประชากรวัยทำงานต่างรุ่นอายุ และรูปแบบการอยู่อาศัยต่อชีวิตในวัยสูงอายุ, สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล ได้รับทุนสนับสนุนจากสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ ผ่านมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย (มส.ผส.)

การอ้างอิงข้อมูลจากบทความนี้ 

จงจิตต์ ฤทธิรงค์, เฉลิมพล แจ่มจันทร์, พิมลพรรณ นิตย์นรา, และ ณัฐณิชา ลอยฟ้า, 2565. ความคาดหวัง การวางแผน และ การเตรียมตัวของประชากรวัยทำงานต่างรุ่นอายุ และรูปแบบการอยู่อาศัยต่อชีวิตในวัยสูงอายุ. สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล. นครปฐม.